Słoniowacizna – obrzęk limfatyczny tkanek

Obrzęk limfatyczny tkanek to stan wywołany zastojem limfy na skutek wad wrodzonych lub nabytych uszkodzeń naczyń chłonnych. W zaawansowanej fazie nazywany jest słoniowacizną. Słoniowacizna w Polsce może dotyczyć nawet kilkudziesięciu tysięcy osób. Schorzenie może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Dłużej utrzymujący się obrzęk prowadzi do deformacji części ciała, destrukcji naczyń limfatycznych, włóknienia i odczynowych zmian skórnych. Stan taki nazywany jest słoniowacizną¹. Obrzęk limfatyczny ma postępujący charakter i jest trudny do zahamowania.

Jakie są najczęstsze przyczyny puchnięcia nóg i obrzęku limfatycznego tkanek? Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie tej przypadłości? Jak leczyć obrzęk limfatyczny i słoniowaciznę nóg i rąk? Odpowiadamy!

Spis treści:

• Czym jest słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek)?
• Słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek) – przyczyny
• Słoniowacizna kończyn dolnych i górnych – objawy
• Diagnostyka obrzęku limfatycznego tkanek i słoniowacizny
• Słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek) – leczenie
• Domowe sposoby na obrzęk limfatyczny (słoniowaciznę)

Czym jest słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek)?

Słoniowacizna to obrzęk tkanek ostatniego stopnia w wyniku zastoju limfy (chłonki). Zastój chłonki to najczęstsze zaburzenie układu limfatycznego. Zwykle dotyczy kończyn dolnych, rzadziej innych partii ciała, jak kończyny górne, tułów czy głowa. Możliwa jest nawet słoniowacizna twarzy. Zastój limfy powoduje niebolesny obrzęk o ciastowatym charakterze, który utrzymuje się przez pewien czas po uciśnięciu skóry¹.

Jeśli obrzęk występuje przez długi czas, dochodzi do znacznego zniekształcenia zajętej kończyny, zniszczenia naczyń limfatycznych, włóknienia i powstania odczynowych zmian skórnych. Stan ten nazywany jest słoniowacizną¹.

Słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek) – przyczyny

Przyczyn zastoju limfy może być wiele. Doprowadzić do tego mogą wrodzone wady lub nabyte uszkodzenia naczyń chłonnych takie jak całkowity ich brak, wrodzony niedorozwój czy chirurgiczne usunięcie^1,2. Obrzęk limfatyczny tkanek można podzielić na pierwotny i wtórny¹.

Obrzęk limfatyczny pierwotny

O pierwotnym obrzęku limfatycznym tkanek mówi się przede wszystkim wtedy, gdy doszło do nieprawidłowego wykształcenia naczyń limfatycznych lub uległy one zamknięciu. Jest to obrzęk charakterystyczny dla różnych rzadkich chorób genetycznych, jak np. wrodzony obrzęk limfatyczny typu I lub II¹.

Obrzęk limfatyczny wtórny

Wtórny obrzęk limfatyczny to stan nabyty będący wynikiem uszkodzenia naczynia chłonnego, które wcześniej prawidłowo funkcjonowało. Do jego wystąpienia doprowadzić może ostre zapalenie naczyń limfatycznych. Choroba ta jest konsekwencją zakażenia skóry bakteriami, w większości przypadków paciorkowcami¹.

Inne przyczyny wtórnego obrzęku limfatycznego to¹:

• filarioza (zakażenie pasożytem występującym w krajach tropikalnych),
• przewlekłe nawracające choroby zapalne (np. róża, gruźlica),
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• niektóre nowotwory.

Obrzęk limfatyczny może także być skutkiem ubocznym operacji i radioterapii, czasami występuje u kobiet w ciąży¹.

Słoniowacizna kończyn dolnych i górnych – objawy

Choroba słoniowacizna najczęściej daje następujące objawy¹:

• powiększenie obwodu kończyny,
• ciastowaty obrzęk,
• opuchnięte kostki,
• zniekształcenie kończyny,
• kwadratowe palce,
• przewlekłe uczucie ciężkości kończyn.

Jeśli chodzi o obrzęk, na początku występuje on jedynie dystalnie, jednak z czasem obejmuje coraz wyższe partie ciała. W zaawansowanej postaci choroby staje się twardy i drewnowaty¹.

Diagnostyka obrzęku limfatycznego tkanek i słoniowacizny

Zaobserwowanie u siebie objawów obrzęku limfatycznego powinno skłonić do konsultacji lekarskiej i wykonania badań. Postawienie prawidłowej diagnozy i szybkie włączenie leczenia zmniejszy ryzyko wystąpienia słoniowacizny, która jest ostatnią fazą choroby.

Rozpoznanie obrzęku limfatycznego opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym. Najważniejsze jest ustalenie dokładnej przyczyny choroby. Lekarz może zlecić szereg specjalistycznych badań, jak np. badanie dopplerowskie naczyń kończyn dolnych³. W celu wykluczenia chorób naczyń żylnych i tętniczych wykonuje się badania obrazowe. Z kolei badania laboratoryjne mogą pomóc wykluczyć lub potwierdzić choroby współistniejące¹.

Słoniowacizna (obrzęk limfatyczny tkanek) – leczenie

W obrzękach limfatycznych kluczowe znaczenie ma leczenie zachowawcze polegające na stosowaniu zabiegów mających na celu odprowadzenie płynu obrzękowego z tkanek. Stosowany jest m.in. manualny masaż limfatyczny, który ma za zadanie przyspieszyć odprowadzanie chłonki poprzez aktywację naczyń obocznych i łączących oraz ułatwienie jej przepływu przez węzły chłonne. Taki masaż musi być jednak prowadzony przez osobę dobrze znającą anatomię układu limfatycznego, ponieważ nieumiejętnie przeprowadzony, zamiast poprawić stan pacjenta, może nawet doprowadzić do jego pogorszenia⁴.

W leczeniu obrzęku limfatycznego tkanek wykorzystuje się także techniki drenażu limfatycznego, gimnastyki odbarczającej i kompresję pneumatyczną. Niekiedy stosuje się leczenie mikrochirurgiczne, a w przypadkach opornych na kompresjoterapię – liposukcję⁵.

W ciężkim obrzęku stosuje się kortykosteroidy i doustne retinoidy. W bardzo zaawansowanej postaci choroby wykonuje się zabiegi chirurgiczne polegające na usunięciu części masy obrzęku. Takie operacje są jednak bardzo ryzykowne ze względu na możliwość wystąpienia infekcji i rozwoju blizn¹.

Domowe sposoby na obrzęk limfatyczny (słoniowaciznę)

Wsparciem dla specjalistycznego leczenia może być leczenie domowe. Jak radzić sobie z puchnięciem nóg i obrzękiem limfatycznym? W wielu przypadkach dobre efekty przynosi kompresjoterapia, czyli terapia uciskowa (kompresyjna). Chory powinien zaopatrzyć się w specjalne wyroby uciskowe jak bandaże przeznaczone do owijania kończyn, a także uciskowe elementy garderoby, np. pończochy, rajstopy, podkolanówki, rękawy, biustonosze czy odzież typu spodenki i koszulki.

Wskazana jest też aktywność fizyczna oraz unikanie wysokich i niskich temperatur. Bardzo ważna jest prawidłowa higiena kończyn oraz noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia. Chory powinien dużo odpoczywać z uniesionymi kończynami. W wolnych chwilach wskazana jest gimnastyka poprawiająca krążenie żylne i limfatyczne¹. O radę, jakie ćwiczenia przy obrzęku limfatycznym warto robić, można zapytać fizjoterapeutę.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Kocińska K., Choroby układu naczyń limfatycznych, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
2. Pyszora A., Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2010, 4, 1, 23–29.
3. Rymarz E., Mieczkowska J., Łopatyński J., Obrzęki kończyn dolnych – etiopatogeneza, rodzaje, diagnostyka, Medycyna ogólna, 2007, 13 (XLII), 3.
4. Piotrowicz R., Ciecierski M., Jawień A., Obrzęki limfatyczne – leczenie, Przewodnik Lekarza, 7/2000 vol 3.
5. Szuba, Leśniak W., Obrzęk limfatyczny (chłonny), Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2019.