Limfa to płyn, który krąży w naczyniach limfatycznych w ciele człowieka. Przeczytaj, za co odpowiada układ limfatyczny i jaką rolę odgrywa w organizmie. Poznaj skład chłonki oraz dowiedz się, jakie konsekwencje ma zaburzenie jej prawidłowego przepływu.
Spis treści:
- Jak działa układ chłonny?
- Jak powstaje limfa?
- Czym jest limfa? Co wchodzi w skład chłonki?
- Jaka jest funkcja limfy?
- Choroby układu chłonnego
- Skąd się biorą obrzęki?
- Co może powodować obrzęk limfatyczny?
- Jak sobie radzić z obrzękami?
- Kiedy obrzęk jest niebezpieczny?
Jak działa układ chłonny?
Układ chłonny, nazywany również układem limfatycznym, jest systemem połączonych ze sobą naczyń i narządów. Jak zbudowany jest układ limfatyczny?
Należą do niego [1]:
- grasica,
- migdałki,
- grudki chłonne,
- węzły chłonne,
- naczynia limfatyczne.
Wytwarzają one komórki określane limfocytami, które wchodzą w skład płynu tkankowego, czyli chłonki (limfy). Spływa on naczyniami limfatycznymi do krwi. [1]
Jak powstaje limfa?
Najważniejszą rolę w procesie tworzenia limfy odgrywają włośniczki limfatyczne. Są one ślepo zakończonymi naczyniami, które łączą się, tworząc większe naczynia. Małe i średnie naczynia limfatyczne uchodzą do coraz większych przewodów. Większość z nich znajduje ujście w przewodzie piersiowym. Tam docierają do żył — wówczas dochodzi do połączenia układu limfatycznego z naczyniami krwionośnymi. Na ślepo zakończonych końcach włośniczek limfatycznych znajdują się duże otwory, które umożliwiają przepływ płynu, białek i dużych cząsteczek z przestrzeni śródmiąższowej. W ten sposób powstaje chłonka, czyli płyn transportowany przez naczynia chłonne. [1]
Czym jest limfa? Co wchodzi w skład chłonki?
Do głównych elementów składu chemicznego limfy należą m.in. białka, tłuszcze, komórki układu odpornościowego (limfocyty) oraz immunoglobuliny oraz czynniki krzepnięcia.
Jaka jest funkcja limfy?
Podstawową funkcją krążenia limfatycznego jest pochłanianie i drenaż płynu międzykomórkowego. Limfa daje także odpowiedź na zakażenia (np. wirusami, bakteriami), ponieważ znajdują się w niej komórki układu odpornościowego. Właśnie dlatego układ limfatyczny jest również określany jako układ odpornościowy. Dzieli się go na pierwotny i wtórny. [1]
Pierwotne narządy limfatyczne odpowiadają za rozwój limfocytów — ich podział, dojrzewanie oraz przemianę w czynne komórki. Pierwotnym narządem limfatycznym jest grasica. To tam ma miejsce dojrzewanie limfocytów T (grasicozależnych) oraz szpiku kostnego. [1]
Co ciekawe, grasica u człowieka jest narządem, który zanika wraz z wiekiem.
Wtórne narządy limfatyczne są z kolei środowiskiem, w którym funkcjonują komórki układu immunologicznego. Należą do nich śledziona, węzły chłonne, tkanka limfatyczna przewodu pokarmowego oraz migdałki. [1]
Choroby układu chłonnego
Budowa i funkcję układu chłonnego sprawiają, że jest on jednym z najważniejszych systemów w organizmie człowieka. Niekiedy jego działanie może jednak zostać zakłócone. Najczęściej dzieje się tak, gdy prawidłowy przepływ limfy jest niemożliwy. [1]
Zastój chłonki jest najczęstszym zaburzeniem pracy układu limfatycznego. Zwykle dotyczy on kończyn dolnych, rzadko kończyn górnych, tułowia i głowy. Podstawowym objawem jest obrzęk, który ma charakter ciastowaty. To znaczy, że po naciśnięciu skóry, wgłębienie utrzymuje się przez pewien czas. [1]
Skąd się biorą obrzęki?
Obrzęk limfatyczny powstaje, gdy z tkanek jest odprowadzana zbyt mała zbyt ilości płynu limfatycznego w porównaniu z ilością, która została do nich odprowadzona. Jest to sytuacja nieprawidłowa, ponieważ w zdrowym organizmie przepływ limfy i osocza krwi znajduje się w równowadze. W sytuacji, gdy płyn zawarty we krwi i chłonce wycieka z naczynia (krwionośnego lub chłonnego) i gromadzi się między komórkami, mowa właśnie o obrzęku limfatycznym. [2,3]
Co może powodować obrzęk limfatyczny?
Obrzęki miejscowe (czyli nieobejmujące całego ciała) mogą wynikać z następujących przyczyn. [3]
- Reakcja alergiczna – obrzękowi często towarzyszy swędzenie i drobna wysypka,
- Reakcja zapalna – obrzęk jest ciepły i bolesny. Może wystąpić dookoła rany, w miejscu ukąszeń owadów, a także w niektórych chorobach autoimmunologicznych.
- Niewydolność żylna – obrzęki wynikają z cofania się krwi i zaburzonego przepływu w niewydolnych żyłach. Najczęściej obrzęk jest największy wieczorem, po długim staniu lub siedzeniu, a w nocy mija. Towarzyszą mu poszerzone żyły powierzchowne kończyn dolnych, czyli żylaki.
- Zakrzepica – najczęściej dochodzi do zakrzepicy żył powierzchownych kończyn dolnych (żylaków), która nie jest niebezpieczna dla zdrowia. Niekiedy występuje jednak również zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych (żylna choroba zakrzepowo-zatorowa). Stanowi ona poważne zagrożenia dla pacjenta.
Warto wspomnieć, że zaburzone krążenie limfy może wynikać również z rzadkich przyczyn pierwotnych, czyli najczęściej z predyspozycji genetycznych. [1]
Jak sobie radzić z obrzękami?
Ważną rolę odgrywa przede wszystkim leczenie zachowawcze, czyli zabiegi zmierzające do odprowadzenia płynu obrzękowego z tkanek. Polega ono głównie na wykonywaniu drenażu limfatycznego. Wspiera on przemieszczanie się limfy, która zbiera się w tkankach. Ułatwia także jej przepływ przez węzły chłonne i przedostanie się do układu żylnego. Stosowanie masażu limfatycznego wymaga ścisłej znajomości anatomii układu limfatycznego (układu naczyń chłonnych). Zbyt silny nacisk, przeprowadzany np. w okolicach jamy brzusznej, może być szkodliwy.
Na obrzęki związane niewydolnością żylną mogą być zastosowane także preparaty zawierające diosminę mikronizowaną. Stosuje się je przede wszystkim w celu zwiększenia elastyczności i stanu napięcia ścian naczyń żylnych. Środki zawierające tę substancję poprawiają powrót krwi z układu żylnego kończyn dolnych, zmniejszają ciśnienie i zastój żylny w kończynach dolnych. [4]
Wykazują jednak również ważne działanie z punktu widzenia leczenia obrzęków, ponieważ poprawiają przepływ chłonki w układzie limfatycznym i działają przeciwzapalnie. [4]
Kiedy obrzęk jest niebezpieczny?
Obrzęk limfatyczny jest bezbolesny. Wówczas zwykle nie stanowi zagrożenia dla zdrowia człowieka. Jeśli jednak towarzyszy mu ból, a przyczyna nie jest znana (czyli nie wynika ze stłuczenia, zwichnięcia kończyny itp.), należy zgłosić się do lekarza. Obrzęk tkanek może wówczas wskazywać na poważne choroby układu krążenia, np. zaburzenia pracy zastawek żylnych, zakrzepicę żył głębokich. [3]
Jeśli obrzęk dotyczy twarzy, jamy ustnej lub szyi, również należy jak najszybciej zgłosić się po pomoc. Może bowiem utrudnić oddychanie, co jest sytuacją skrajnie niebezpieczną dla zdrowia i życia.
Należy pamiętać, że każdy obrzęk, który nie ma oczywistej przyczyny (np. ukąszenie owada, alergia) i utrzymuje się ponad 2–3 tygodnie, powinien być skonsultowany z lekarzem.
Chłonka (inaczej limfa) krąży w układzie limfatycznym i odpowiada za wiele istotnych funkcji organizmu. Pełni niezwykle ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej (dzięki składowi limfy) oraz umożliwia transport białek osocza. Zastój limfy może powodować powstawanie obrzęków.
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.
Najczęstsze pytania dotyczące układu limfatycznego:
1. Jak jest zbudowany układ limfatyczny?
Układ limfatyczny składa się z naczyń limfatycznych oraz narządów, takich jak grasica, migdałki, grudki chłonne, węzły chłonne. Każdy z nich pełni istotną rolę w organizmie człowieka. Naczynia chłonne oplatają całe ciało i są odpowiedzialne za transport chłonki. Wymienione wyżej narządy produkują natomiast limfocyty (komórki układu odpornościowego), które pełnią ważną funkcję w zapobieganiu chorób.
2. Co się dzieje po usunięciu węzłów chłonnych? Po co się to robi?
Wycięcie części układu chłonnego (limfadenektomię) stosuje się po to, aby pozbyć się komórek nowotworowych i w konsekwencji umożliwić wyleczenie choroby. Zwykle takiemu zabiegowi towarzyszy także radioterapia. Brak węzłów chłonnych ma jednak poważne skutki. Może doprowadzić do niewydolności układu limfatycznego, a w efekcie do obrzęku limfatycznego. W sytuacji choroby nowotworowej, usunięcie komórek rakowych jest jednak priorytetowe dla zdrowia i życia pacjenta.
Bibliografia:
- Kocińska K., Układ limfatyczny — czym jest chłonka (limfa) i obrzęk limfatyczny? Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 2022: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/73423,choroby-ukladu-naczyn-limfatycznych
- Piotrowicz R, Ciecierski M, Jawień A. Obrzęki limfatyczne – leczenie. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2000:66-68: https://www.termedia.pl/Obrzeki-limfatyczne-8211-leczenie,8,1850,0,0.html
- Boboryk D., Obrzęk — jakie są rodzaje obrzęków i w jakim przypadku należy zgłosić się do lekarza, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 2022: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175407,obrzek
- Diosmina mikronizowana, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=235
